Μνήμη της απελευθέρωσης της Πρέβεζας, 21-10-1912.

Στις 21 Οκτωβρίου η Πρέβεζα γιορτάζει την επέτειο της απελευθέρωσής της. Τα γεγονότα είναι γνωστά. Μετά τη μάχη που πραγματοποιήθηκε ανάμεσα στις ελληνικές και τουρκικές δυνάμεις στη Νικόπολη το πρωί της 20ής Οκτωβρίου 1912, ο τουρκικός στρατός οπισθοχώρησε και μετά τα μεσάνυχτα υπογράφτηκε η παράδοση της πόλης ενώ την επομένη οι Πρεβεζάνοι υποδέχτηκαν πανηγυρικά τον ελληνικό στρατό. Στο σύντομο αυτό σημείωμα θα αναφερθούν οι ενέργειες που προηγήθηκαν της παράδοσης και που αναδεικνύουν τον ρόλο των κατοίκων της Πρέβεζας στα γεγονότα.
Καταρχάς, θα πρέπει να αναφερθεί ότι μετά την ήττα του τουρκικού στρατού στη Νικόπολη, η πρόθεση του Οθωμανού Στρατιωτικού Διοικητή ήταν να προτάξει αντίσταση στην τάφρο. Για τον λόγο αυτό διέταξε να απομακρυνθούν οι κάτοικοι των παρατάφριων οικιών από τα σπίτια τους και να καταφύγουν σε άλλες οικογένειες της πόλης.
Όταν αυτό έγινε γνωστό, υπήρξαν πολλές προσπάθειες σημαινόντων προσώπων της πόλης για να μεταπειστεί ο Διοικητής. Κοινό σημείο των πρωτοβουλιών ήταν ο κομβικός ρόλος που όλοι θεώρησαν ότι έπρεπε να διαδραματίσουν οι πρόξενοι των ξένων Μεγάλων Δυνάμεων. Προτάθηκε λοιπόν στον Διοικητή να συνεννοηθεί με τους προξένους ενώ παράλληλα ζητήθηκε και από τους προξένους να αναλάβουν δράση. Από την πλευρά τους οι πρόξενοι, και ιδιαίτερα οι δύο Πρεβεζάνοι, δηλ. ο πρόξενος της Ρωσίας Δημήτριος Σκέφερης και της Αγγλίας Καίσαρας Κονεμένος, κινητοποιήθηκαν προσπαθώντας να εξασφαλίσουν και τη συνεργασία του Αυστριακού προξένου Meichsner, ώστε να πείσουν τον Οθωμανό Διοικητή του Στρατού να παραδώσει την πόλη. Στη σύσκεψη, όμως, που πραγματοποιήθηκε στο Αυστριακό Προξενείο, ο Meichsner εξέφρασε τις διαφωνίες του στο σχέδιο αυτό. Αποχωρώντας οι δύο Πρεβεζάνοι πρόξενοι από τη σύσκεψη, συνάντησαν τον Οθωμανό Πολιτικό Διοικητή και τον Οθωμανό Δήμαρχο που συνοδεύονταν από ομάδα ομοθρήσκων τους. Τότε ο Δ. Σκέφερης εξέφρασε την έντονη αντίθεσή του στη συνέχιση της άμυνας. Φαίνεται βέβαια ότι και οι ίδιοι οι μουσουλμάνοι κάτοικοι ήταν ιδιαίτερα προβληματισμένοι με την κατάσταση. Πρέπει να θεωρήσουμε ότι και στους κύκλους των Οθωμανών της Πρέβεζας υπήρξαν έντονες ζυμώσεις και διεργασίες για την εξεύρεση της καλύτερης δυνατής επιλογής ενόψει της διαφαινόμενης επικράτησης του ελληνικού στρατού. Έτσι, αργότερα επιτροπή Οθωμανών ζήτησε την επέμβαση των προξένων, αποκαλύπτοντας μάλιστα ότι ο Στρατιωτικός Διοικητής έκλινε πλέον υπέρ της λύσης της παράδοσης, αν κάτι τέτοιο του διατυπωνόταν εγγράφως από τους προξένους. Ακολούθησε νέα σύσκεψη προξένων κατά την οποία ο Meichsner, αν και αρχικά παρέμεινε σταθερός στην αρχική αρνητική του στάση, τελικά δέχτηκε να συνυπογράψει κοινό διάβημα, με την προϋπόθεση να συνέτασσε ο ίδιος το σχετικό έγγραφο, όπως και έγινε τελικά. Το έγγραφο αυτό απευθυνόταν στον Πολιτικό Διοικητή της πόλης, ο οποίος το διαβίβασε στον Διοικητή του Στρατού και τέθηκε υπόψη του στρατιωτικού συμβουλίου.
Κατόπιν συγκλήθηκε σύσκεψη στο Λιμεναρχείο στην οποία προσκλήθηκαν πολιτικοί και στρατιωτικοί αξιωματούχοι και πρόκριτοι των τριών θρησκευτικών κοινοτήτων της πόλης, δηλαδή Ελλήνων Χριστιανών, Μουσουλμάνων και Ισραηλιτών. Η σύσκεψη άρχισε με τοποθέτηση του Οθωμανού Στρατιωτικού Διοικητή ο οποίος αφού αναφέρθηκε στην μάχη της Νικόπολης, γνωστοποίησε την παρέμβαση των προξένων σχετικά με το μάταιο της άμυνας. Στη συνέχεια δήλωσε ότι κάτι τέτοιο αντέβαινε στο στρατιωτικό του καθήκον, και για αυτόν τον λόγο ήταν αποφασισμένος να το εκτελέσει μέχρι εξάντλησης των τελευταίων ανθρώπινων και υλικών δυνάμεων που διέθετε. Προφανώς, η δήλωση αυτή ήταν καθαρά προσχηματική, καθώς ο Οθωμανός αξιωματικός αναζητούσε από τη συνέλευση έναν εύσχημο τρόπο να απαλλαχτεί από τη ντροπή αλλά και την ευθύνη της παράδοσης της πόλης σε εχθρικό στρατό. Αυτό έγινε αντιληπτό και η συνέλευση προσφέρθηκε να τον βγάλει από τη δύσκολη θέση. Η λύση που επιλέχτηκε ήταν η σύνταξη ενός εγγράφου που θα υπέγραφαν οι παριστάμενοι πρόκριτοι. Στο έγγραφο αυτό οι πολίτες αφού θα διαβεβαίωναν ότι ο στρατός έπραξε το καθήκον του, θα ζητούσαν να μη συνεχιστεί η άμυνα αλλά να παραδοθεί η πόλη ώστε να μην καταστραφεί και να μην υπάρξουν ανθρώπινες απώλειες. Μετά την υπογραφή του εγγράφου αποχώρησαν οι παριστάμενοι εκτός των στρατιωτικών, οι οποίοι συνεδρίασαν εκ νέου αποφασίζοντας τελικά την παράδοση της πόλης.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι οι εκπρόσωποι των εθνικών και θρησκευτικών ομάδων της Πρέβεζας διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην παράδοση της Πρέβεζας, η οποία βέβαια υπήρξε αποτέλεσμα της προηγηθείσας νικηφόρας δράσης του ελληνικού στρατού στην Νικόπολη.